Op safari… in de Nijmeegse Winkelsteeg

Grootste binnenstedelijk bedrijventerrein

Voordat we de fiets aantrappen, eerst een korte beschouwing van Winkelsteeg. Voor wie het gebied nog niet kent; het Chassé-terrein in Breda, het Ciboga-terrein in Groningen, Strijp-S in Eindhoven, het Céramiqueterrein in Maastricht én het Paleiskwartier in Den Bosch passen gezamenlijk in het oppervlak van Winkelsteeg. Het terrein is 195 hectare groot en ligt middenin de stad Nijmegen. Qua oppervlakte is het groter dan het bekende, voormalig bedrijventerrein de Binckhorst in Den Haag. “De bedrijven in Winkelsteeg zijn vooral op zichzelf georiënteerd en hebben nauwelijks een relatie met de omgeving”, vertelt Ewald. “Als je hier rondloopt, merk je dat Winkelsteeg geen uitgesproken profiel heeft. Grote parkeerterreinen en veel infrastructuur maken het gebied kwetsbaar voor hittestress en wateroverlast. Tel daar 250 grote en kleine bedrijven, een chipfabriek, high-tech campus, tbs-kliniek, sportvelden, zorgvoorzieningen, een dierencrematorium, veel groen, een treinstation en een kanaal bij op en alle ingrediënten zijn aanwezig voor een complexe binnenstedelijke opgave.”

Van visie naar uitvoering

Sinds de vaststelling van de Ontwikkelvisie Winkelsteeg 2035, die de Gemeente Nijmegen samen met SITE, PosadMaxwan en Fakton tijdens de pandemie heeft opgesteld, is het project op gang gekomen. “Er is de afgelopen periode in coronatijd al heel veel gebeurd in de voorbereidende sfeer, nu is het zaak om concreter te worden richting uitvoering”, zegt Ewald. “De stap van visie naar een duidelijke structuur en aanpak met deelplannen is spannend. Gevoelsmatig is er dan geen weg meer terug. We doen dus goed onderzoek naar de haalbaarheid van alle beslissingen die genomen moeten worden en toetsen of het programma van werken en wonen hier echt past. Er zijn veel verschillende belangen. Als je ergens op een knop drukt, dan heeft dat voor het gehele gebied consequenties. Parallel schakelen voelen we hier aan den lijve. Het ontvlechten van de infrastructuur, bedrijven die zich melden, bedrijven die willen uitbreiden of wegtrekken, 500 tijdelijke/verplaatsbare woningen die we snel moeten toevoegen, een nieuw park ontwerpen met misschien wel een nieuw zwembad en een begraafbos, een moskee en natuurlijk duizenden woningen; het is nogal wat. Die complexiteit maakt Winkelsteeg tegelijk zo interessant. We moeten zorgen dat Winkelsteeg geen duizenddingendoekje wordt. We hebben één kans om hier echt een nieuw, toekomstbestendig stuk stad te ontwikkelen dat z’n weerga niet kent.”

Hate it or love it

Onze fietstocht start bij het treinstation Nijmegen Goffert, dat sinds 2014 in gebruik is. “Het station werd aangelegd om onder andere de bereikbaarheid van de bedrijven en het Goffertpark te verbeteren. Sindsdien zijn steeds meer bedrijven in Winkelsteeg gaan geloven en is de Novio Tech Campus (NTC) echt goed van de grond gekomen. Tegelijkertijd wisten we dat we hier geen monofunctioneel programma wilden. Kijk, voor bedrijven is het een fantastische locatie, middenin de stad, met goede bereikbaarheid. De 250 verschillende bedrijven hoeven alleen maar een beetje rekening met elkaar te houden. Van de geur van voedselproductie of de crematie van dieren heeft niemand last. Dat gaat natuurlijk veranderen als je hier wonen en verblijven aan gaat toevoegen. En daar moeten we dus maatregelen voor bedenken. Bewoners uit omliggende buurten zien Winkelsteeg nu niet als een gebied waar je prettig doorheen gaat of graag wilt zijn. Er wordt liever met een boog omheen gereden, vooral als het donker wordt. Dit is geen plek waar je graag wilt zijn. Dat maakt Winkelsteeg desolaat en geliefd tegelijk”.

Het ontvlechten van de infrastructuur rond Station Nijmegen Goffert zag Martine als de eerste logische randvoorwaardelijke stap in de ontwikkeling van het eerste deelgebied om mee te starten. “Deze ruimte extensieve spaghetti aan wegen middenin de stad kan echt niet meer. Het verkeer heeft hier een veel te grote stempel gedrukt op de huidige verblijfskwaliteit en de ontwikkelpotentie? Door dat slim aan te passen ontstaat er ruimte voor het toevoegen van zo’n 1.000 nieuwe woningen in combinatie met bedrijvigheid gerelateerd aan de NTC en wordt de potentie van het OV-knooppunt echt benut. Een levendig werk-woonmilieu met stedelijke dichtheid aan een aantrekkelijk stationsplein, daar is behoefte aan in de stad. Het is een mooie eerste stap om werken en wonen van elkaar te laten profiteren en de omgeving van station Goffert de allure van een stedelijk knooppunt te geven.”

Tijdelijk versus permanent

Al verder fietsend door Winkelsteeg, ervaar je het fletse karakter. Overal zie je hekwerken, braakliggende terreinen, grote lege parkeerplaatsen en stralen panden uit de jaren ‘50 vergane glorie uit. “Kijk, bij de NTC gaat dat helemaal goed hè”, zegt Ewald. Daar leeft het veel meer en willen we de verblijfsfunctie gaan versterken. Maar richting het kanaal zwakt het af. Daar verlies je de verbinding met de stad. Er liggen hier braakliggende terreinen die nog net geen ‘monumentale status’ hebben. Daar is nog nooit iets mee gedaan.”

“Daarom moeten plekken, waar bijvoorbeeld de honderden tijdelijke woningen komen, zo snel mogelijk geactiveerd worden met (tijdelijke) programmering”, zegt Martine. “We moeten zorgen dat de plek gaat leven, dat mensen een reden hebben om hier naartoe te gaan. Dat ze de plek en de mogelijkheden wat meer gaan ontdekken.” Ewald vindt dat er eerst een duidelijke visie op tijdelijke programmering moet komen in Winkelsteeg. “Pionieren is leuk en aan initiatieven is geen gebrek. Bierbrouwerijen, stadsstranden en padelbanen moeten we flauw gezegd ‘van ons afslaan’. Dat is geweldig, maar maakt het tegelijk ook ingewikkeld. We weten allemaal dat tijdelijkheid het nieuwe permanent is. Dat betekent goed organiseren en keuzes maken voor tijdelijke functies die richtinggevend zijn voor het gebied. Niet alleen bier en versterkte muziek, maar ook functies die langzaam met het gebied meegroeien en er een permanente plek krijgen. Als tijdelijke functies stoppen, dan komt er ook ongeloof en weerstand. Mensen vinden het jammer als iets goeds weer verdwijnt of als het niet geborgd wordt in nieuwe plannen. Dat willen we hier goed geregeld hebben.”

Sprinkhaan van de stad

De initiële ambitie van Winkelsteeg gaat over werken in de stad houden. “Het is natuurlijk niet zo dat we hier bedrijven gaan wegjagen en er alleen maar woningen voor in de plaats terugbrengen”, zegt Martine. “Het werken moet blijven, versterkt worden, een duidelijk profiel krijgen. Echter wel minder ruimte-intensief en meer arbeidsintensief! Winkelsteeg gaat nog meer bijdragen aan een duurzame economische groei en toevoeging van werkgelegenheid in Nijmegen. Daarnaast is er ook een urgente vraag naar woningbouw. Het optimaal mengen van werken en wonen leidt tot synergie. Er is meer draagvlak voor andere voorzieningen die door werknemers als door bewoners worden gebruikt en dat leidt tot een levendige stadswijk. Winkelsteeg kan daarmee een verbindende rol spelen in de huidige (psychologische) afstand tussen de stadsdelen aan weerszijden van het kanaal.”

“Veel ondernemers in Winkelsteeg zien de potentie, maar er is ook weerstand”, zegt Ewald. “Er zijn niet veel plekken in Nederland waarmee je op deze schaal kunt bewijzen welke balans tussen werken en wonen het beste werkt. Verder zie je dat veel binnenstedelijke werklocaties van de kaart worden geveegd en naar de randen van de stad worden verplaatst. Om plaats te maken voor enkel woningbouw.” Daar komt groeiend verzet tegen, want dit soort werklocaties zijn heel waardevol voor de stad. Werken ín de stad wordt langzaam een uitzondering. Martine: “We willen niet dat bedrijventerreinen als een soort sprinkhanen van stadsrand naar stadsrand hoppen. Daar zit niemand op te wachten. Het kan echt inclusiever en intensiever.”

Flexibel dorp

Langs het kanaal, via een verlaten sportpark en een grote zorginstelling fietsen we naar het voormalige Compaq-terrein aan de Nieuwe Dukenburgseweg. Hier verschijnt in 2022 een ‘flexibel dorp’ met meer dan 500 woningen en een buurtschapje ‘a la Minitopia’. Ewald: “NDW21 noemen we het project, met woningen die maximaal twintig jaar blijven staan en bedoeld zijn voor een- en tweepersoonshuishoudens. Een aantal bestaande, omliggende gebouwen wordt ingericht met een huisartsenpraktijk, fysio en horeca. Er is ruimte voor ateliers, cultuur, gezamenlijke werkplekken en moestuinen. Vanuit hier kunnen we, net als bij het station, de ontwikkeling van Winkelsteeg langzaam laten groeien. Als je het dan hebt over tijdelijkheid, uitproberen en eerste stappen zetten, dan is dit bij uitstek een goed initiatief om Winkelsteeg aantrekkelijker te maken. Met de juiste mix aan bewoners en ondernemers, zodat we gelijk de juiste snaar raken.”

Bataven

Als afsluiting van de fietssafari vertelt Ewald nog iets over de historie van de plek. “Hier op de Winkelsteeg woonden vroeger de Bataven, de vroege Nijmegenaren. Ze leefden in een nederzetting van de landbouw, buiten de stadsmuren. Deze plek is van oorsprong bewoond geweest en bij werkzaamheden vinden we nog geregeld archeologische opgravingen, zoals een puntgave blauwe glazen schaal van bijna 2.000 jaar oud. Het zegt ook iets over de handel die hier toen al werd bedreven met de Romeinen. Kortom, de geschiedenis gaat zich verhalen. Wonen en handel bedrijven gaan hier weer samenkomen. We bouwen voort op het fundament dat duizenden jaren geleden al is gelegd.”

Martine: “Het klinkt bijna voorbestemd”.

Ewald: “Kom over twee of drie jaar maar weer eens terug. Dan ziet het er hier echt al anders uit. Veel meer levendigheid.”

“Zo’n fietstochtje bevalt me wel”, besluit Martine. “Ik zeg: deal.”