Stadstuin van IJsselmonde

Geliefd in de jaren ’50

Noem het grauw, noem het kil. Steenachtig en grijs. Nee, we hebben het niet over een tunnel, maar over het plein bij winkelcentrum Keizerswaard in het hart van het Rotterdamse stadsdeel IJsselmonde. SITE is door de gemeente gevraagd om een gebiedsvisie en ontwikkelstrategie voor het gebied rond Keizerswaard op te stellen. Mitchel duikt de historie in: “IJsselmonde is eind jaren vijftig ontworpen als groene tuinstad. Gevoed door het antroposofische gedachtegoed diende deze plek als leerschool voor het onderling ‘samenleven’. De afgelopen zeventig jaar is er flink geschuurd en geschaafd aan het centrumgebied. Het resultaat is een grijs, versteend hart met een naar binnen gekeerd winkelcentrum. Diverse plannen om het te verbeteren sneuvelden of werden half uitgevoerd. Dat zie je als je hier rondloopt. Er is een soort half afgemaakt plein en een winkelcentrum waarbij is vergeten om de omliggende buurten met elkaar te verbinden. Een gesloten blok dat gezelligheid mist. Mensen doen hier vooral functioneel boodschappen en that’s it. Zonde.”

Van tuinstad naar stadstuin

Het originele concept van de tuinstad bracht het team op een idee. “IJsselmonde was in de jaren vijftig een groene plek waar Rotterdamse arbeiders tot rust konden komen en hun kinderen veilig konden laten opgroeien. Voor reuring moest men in het centrum zijn, bij winkelcentrum Keizerswaard. Maar het centrum verloor door de jaren heen haar glorie. Wat het kloppende hart moest worden ligt er nu geïsoleerd, versteend en toch wel een beetje sfeerloos bij. Zo kwamen we op het idee om van dit gebied een Stadstuin te maken. Door het centrum te ontwikkelen als Stadstuin ontstaat er ruimte voor een plek die verbindt en aanspoort tot ontmoeting met gezelligheid, vertier en activiteiten. Het groene hart van de Stadstuin ligt op het plein, waar stenen plaatsmaken voor groen. Vanaf het plein groeit de Stadstuin door naar omliggende buurten die zich ontpoppen tot dé tuinstad van de 21e eeuw.”

Geen plein

Wat opvalt is het desolate plein. Mitchel noemt het een gat. “Het is niet af en kent veel tijdelijkheid. Het is allemaal net niet met veel bestrating, beperkt groen en kunstwerken waar niemand de betekenis van kent. Toevallig is er vandaag een kleine markt, maar dat is één van de schaarse activiteiten die hier in de hele week op het plein plaatsvindt. De frequentie is te laag om het levendig te noemen. Vooropgesteld; de markt heeft nog steeds een belangrijke functie, maar het wordt steeds minder een plek waar mensen speciaal voor naar toe gaan om elkaar te ontmoeten. Alles om het plein functioneert los van elkaar en omliggende etalages staan al jaren troosteloos leeg. Er is te weinig samenhang. In de bibliotheek kun je vooral boeken lenen en studeren, terwijl een bibliotheek tegenwoordig veel meer kan zijn dan dat. Het is een plek om te ontmoeten, om koffie te drinken en workshops bij te wonen. Podium Islemunda is een belangrijke functie voor de buurt maar is moeilijk zichtbaar als theater en speelt in de openbare ruimte nauwelijks een rol. Met een gecombineerde programmering op het plein zouden de bibliotheek en het podium zich veel meer als trekker kunnen profileren. Wat bijvoorbeeld wel goed is geregeld is de bereikbaarheid met het openbaar vervoer. Dat stopt hier voor de deur. Maar dan moet er wel een goede reden zijn om uit te stappen.”

Stap voor stap

De gemeente wil vooruit en ziet de urgentie in. Wouter: “Maar tegelijk is het ook ingewikkeld. Het winkelcentrum en het gebied eromheen kent versnipperd eigendom, waarbij nog niet alle partijen dezelfde urgentie inzien. Daarom willen we stap voor stap aan de slag. Van buiten naar binnen. De Stadstuin begint klein, maar groeit met elke stap steeds meer uit naar een groter perspectief. Deze stappen staan niet op zichzelf en zijn zowel ruimtelijk als programmatisch met elkaar verbonden. We beginnen met sessies met alle betrokkenen die moeten leiden tot de introductie van placemaking en programmering. Dat gebeurt al mondjesmaat door verschillende partijen, maar het ontbreekt aan regie of een kartrekker die aan de slag gaat met kleine ingrepen en evenementen. De tweede stap is om het centrum te verbinden met de omliggende buurt door tuinpaden en thematische routes aan te leggen. Denk aan het thema als spelen of sporten. Op het plein en in het winkelcentrum komen de routes bij elkaar. Zo ontstaat een echt hart.”

Mitchel vervolgt: “Dat hart heeft een publieke plek nodig waar mensen zich mee kunnen identificeren. Het plein is daar de ruimtelijke vertaling van met veel groen en gezellige plekjes. Het doel is om een plein te maken waar altijd iets te doen is, in samenwerking met bestaande en nieuwe ondernemers. Vanaf deze stap komt steeds meer het winkelcentrum in beeld. We hopen dat tegen die tijd ondernemers enthousiast zijn geworden. Kunnen we bijvoorbeeld wonen boven winkels toevoegen? De routes van het plein door het winkelcentrum verbeteren? Of de buitenkant van het winkelcentrum aantrekkelijker maken door functies toe te voegen? In de laatste stap gaan we naar een volledig gemengde stadstuin. Idealiter zien we geen scheiding meer tussen functies. De grens tussen winkelen, voorzieningen, horeca, werken en wonen vervaagt. De Stadstuin moet dan klaar zijn voor deze toekomst. Een winkel aan het plein, een sportschool in het winkelcentrum, een wasbar in de plint, een speeltuin op het dak. Het wordt een rijk palet aan functies dwars door elkaar. Er ontstaat ruimte voor nieuwe ideeën, ontmoetingsplekken en businessmodellen.”

Visboer

Bij de uitgang van één van de supermarkten lopen we visboer Jaap den Ouden tegen het lijf. “Goooooooooedemiddag heren! Komen jullie een foto van me maken?” grapt hij met Rotterdams accent. Jaap praat ronduit. Dat is al meer dan 35 jaar zijn handelsmerk. “Ik ben hierzo de sociale antenne. Ik zeur niet, maar kijk naar kansen. Ik richt een eigen terras in waar je gezellig kunt zitten om een visje te eten. Mensen kunnen bij mij naar de wc, want het ontbreekt hier nog steeds aan openbare toiletten.” Jaap doet al jaren z’n eigen ding en heeft veel zien veranderen. “De individualisering zet stevig door. De saamhorigheid wordt steeds minder. Daarom ben ik blij dat er sinds kort weer een winkeliersvereniging is. Kunnen we weer leuk wat acties organiseren. Daar trek je publiek mee. De vier supermarkten hebben een enorme aantrekkingskracht, maar zorgen ervoor dat mensen heel functioneel deze plek bezoeken.”

De viswinkel van Jaap zit aan de ‘logistieke kant’ van het winkelcentrum. “Ik heb dat nooit een probleem gevonden, alleen is de kwaliteit van de openbare ruimte niet best meer. Bij mij komen de Tante Marietjes nog voor een lekkerbekkie. Die moeten wel met de rollator of de loopkar bij mij kunnen komen. Als ze één keer vallen, zien we ze nooit meer terug in Keizerswaard.”

Nooit rust

Tijdens het gesprek valt op dat het geen moment rustig is aan deze kant van het winkelcentrum. Niet alleen omdat Jaap graag praat, maar omdat er continu geluiden zijn van rammelende winkelwagens, vrachtwagens en bestelbussen, scooters en fietsers die tussen het verkeer door scheuren en automobilisten die ongeduldig op zoek zijn naar een parkeerplekje dichtbij de ingang. “Het nodigt niet echt uit, maar toch komen mensen hier graag. Omdat dit een plek is waar je even op m’n terras tot rust komt, een visje eet en waar je nog gezellig een gesprek met iemand hebt. Het heeft iets kneuterigs. Die auto’s zijn altijd een groot item geweest. Je krijgt een gratis uitrijkaartje bij twintig euro aan boodschappen. Wat doe je dan? Dan kom je met de auto. Al dat verkeer verrommelt het straatbeeld en maakt het er niet veiliger op.”

Perspectief

“We hebben het binnen SITE vaak over de schoonheid van een plek”, zegt Wouter. “Daar ontbreekt het hier behoorlijk aan. Vanuit gedeeld verlangen brengen we op deze plek perspectief in schoonheid. Aan ons de taak om komende periode participatietrajecten op te tuigen. We willen bewoners en ondernemers betrekken in de beweging. Ze activeren met placemaking. Zorgen dat er wat gebeurt. Dat het plein groener wordt en gaat leven. Je hoeft niet het hele winkelcentrum op z’n kop te gooien om de omgeving te verbeteren. We beginnen op de plekken waar al energie zit. Tegelijk denkt de gemeente na over een breder plan met meer diversiteit in het woningaanbod, zodat hier mensen komen wonen die een andere dagbesteding hebben. Maar ook door woningen te bouwen voor de senioren die hier wonen. Zo komt de doorstroming op gang. De Stadstuin moet een verhaal zijn dat gedragen wordt. Waarmee we als collectief een beweging kunnen vormen.”

Het wordt donker en het begint te druppelen. Het weerbeeld past bij de troosteloosheid van de plek, waar de levendigheid nog niet vanaf spat. Maar zoals dat gaat met het weer; na regen komt zonneschijn. “Met dat positieve perspectief kijken we ook naar de Stadstuin van IJsselmonde.”